Thiếp Mộc Nhi (
tiếng Ba Tư: تیمور Timūr, tiếng Sát Hợp Đài: Temür,
tiếng Uzbek: Temur,
chữ Hán: 帖木儿;
8 tháng 4 năm
1336—
18 tháng 2 năm
1405), còn được biết đến trong sử sách với tên gọi
Tamerlane[2] (
tiếng Ba Tư: تيمور لنگ Timūr(-e) Lang), là
hoàng đế, chính trị gia, nhà quân sự kiệt xuất người
Đột Quyết – Mông Cổ và là người sáng lập ra
Đế quốc Timurid ở
Ba Tư và
Trung Á.
[3] Là một trong những người chưa thua một trận chiến nào trong suốt cuộc đời, ông được nhiều người coi là một trong những nhà lãnh đạo và chiến lược gia quân sự vĩ đại nhất trong lịch sử.
[4][5] Timur cũng được coi là người bảo trợ lớn cho nghệ thuật và kiến trúc, khi ông tiếp xúc với các trí thức như
Ibn Khaldun và Hafiz-i Abru và triều đại của ông đã bắt đầu thời kỳ Phục hưng Timurid.Được sinh ra trong liên minh Ba Lỗ ở vùng
Transoxiana, Thiếp Mộc Nhi giành lấy quyền kiểm soát ở miền tây
Hãn quốc Sát Hợp Đài vào năm
1370. Từ cơ sở này, ông đã ra sức bành trướng, xâm lược nhiều nơi ở Tây, Nam và
Trung Á, vùng
Kavkaz và miền nam nước Nga, và ông đã trở thành vị vua Hồi giáo hùng mạnh nhất sau khi đánh bại quân đội
nhà Mamluk của Ai Cập và Syria, chinh phạt
đế quốc Ottoman và làm suy yếu
Vương triều Hồi giáo Delhi. Từ những cuộc chinh phạt này, ông đã thành lập nên
Đế quốc Timurid. Ông đã cai trị một đế quốc mà ngày nay trải dài từ Nam
Thổ Nhĩ Kỳ,
Syria,
Iraq,
Kuwait và
Iran, xuyên qua
Trung Á bao gồm một phần của
Kazakhstan,
Afghanistan,
Azerbaijan,
Gruzia,
Turkmenistan,
Uzbekistan,
Kyrgyzstan,
Pakistan,
Ấn Độ, và thậm chí vươn đến
Kashgar ở
Trung Quốc. Bắc
Iraq vẫn còn nằm dưới quyền của người
Assyria Kitô giáo cho đến khi bị Thiếp Mộc Nhi phá hủy.
[6]Thiếp Mộc Nhi được xem như là một trong những nhà chinh phạt
du mục lớn cuối cùng ở
thảo nguyên Á-Âu. Quân đội đa sắc tộc của ông đã gieo rắt nỗi sợ hãi trên khắp
châu Á,
châu Phi và
châu Âu bằng các cuộc bành trướng quân sự đẫm máu trên diện rộng. Các học giả ước tính rằng các chiến dịch quân sự của Thiếp Mộc Nhi đã gây ra cái chết của 17 triệu người, chiếm khoảng 5% dân số thế giới vào thời điểm đó.
[7][8] Trong số tất cả các khu vực mà ông ta chinh phục,
Khwarazm phải hứng chịu nhiều nhất từ các cuộc thảo phạt, vì người dân ở đó đã nổi dậy nhiều lần để chống lại sự cai trị của ông.Là người có dòng dõi
Đột Quyết – Mông Cổ, Timur chịu thấm nhuần trong
văn hóa Ba Tư.
[9]Ông đã khao khát phục hồi lại
Đế quốc Mông Cổ, thế nhưng trận chiến ác liệt nhất của ông là chiến dịch quân sự trước
hãn quốc Kim Trướng của Mông Cổ, một cuộc xung đột không thể tránh khỏi sau chiến dịch trước đó của ông nhằm tiêu diệt
Tokhtamysh. Ông tự cho mình là một
ghazi (chiến binh thần của
đạo Hồi), nhưng các trận đánh lớn nhất của ông lại là trước các quốc gia
Hồi giáo khác.Là một người có niềm đam mê với nghệ thuật và kiến trúc, ông đã bảo trợ cho những lĩnh vực này khi thu dụng những nghệ nhân và thợ thủ công có tài, để xây dựng và trang trí những công trình thảo mộc hoành tráng ở quê nhà. Tuy nhiên, ông cũng
cướp đoạt, giết chóc, thảm sát và phá hủy các trung tâm học thuật vĩ đại của các quốc gia đối địch trong các cuộc chinh phạt của mình. Điều này khiến hình tượng của ông trở thành một đề tài gây tranh cãi ở một số quốc gia như
Ấn Độ và
Iran. Tuy nhiên, nhiều người Tây Á vẫn dành cho ông một sự ngưỡng mộ, nhiều người đã đặt tên con cái của mình theo tên ông còn
văn học Ba Tư gọi ông là "Teymour, kẻ chinh phục Thế giới" (
Ba Tư:
تیمور جهانگير ).