Thiếp Mộc Nhi
Thiếp Mộc Nhi

Thiếp Mộc Nhi

Thiếp Mộc Nhi (tiếng Ba Tư: تیمور‎ Timūr, tiếng Sát Hợp Đài: Temür, tiếng Uzbek: Temur, chữ Hán: 帖木儿; 8 tháng 4 năm 133618 tháng 2 năm 1405), còn được biết đến trong sử sách với tên gọi Tamerlane[2] (tiếng Ba Tư: تيمور لنگ‎ Timūr(-e) Lang), là hoàng đế, chính trị gia, nhà quân sự kiệt xuất người Đột Quyết – Mông Cổ và là người sáng lập ra Đế quốc TimuridBa TưTrung Á.[3] Là một trong những người chưa thua một trận chiến nào trong suốt cuộc đời, ông được nhiều người coi là một trong những nhà lãnh đạo và chiến lược gia quân sự vĩ đại nhất trong lịch sử.[4][5] Timur cũng được coi là người bảo trợ lớn cho nghệ thuật và kiến trúc, khi ông tiếp xúc với các trí thức như Ibn Khaldun và Hafiz-i Abru và triều đại của ông đã bắt đầu thời kỳ Phục hưng Timurid.Được sinh ra trong liên minh Ba Lỗ ở vùng Transoxiana, Thiếp Mộc Nhi giành lấy quyền kiểm soát ở miền tây Hãn quốc Sát Hợp Đài vào năm 1370. Từ cơ sở này, ông đã ra sức bành trướng, xâm lược nhiều nơi ở Tây, Nam và Trung Á, vùng Kavkaz và miền nam nước Nga, và ông đã trở thành vị vua Hồi giáo hùng mạnh nhất sau khi đánh bại quân đội nhà Mamluk của Ai Cập và Syria, chinh phạt đế quốc Ottoman và làm suy yếu Vương triều Hồi giáo Delhi. Từ những cuộc chinh phạt này, ông đã thành lập nên Đế quốc Timurid. Ông đã cai trị một đế quốc mà ngày nay trải dài từ Nam Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iraq, KuwaitIran, xuyên qua Trung Á bao gồm một phần của Kazakhstan, Afghanistan, Azerbaijan, Gruzia, Turkmenistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Pakistan, Ấn Độ, và thậm chí vươn đến KashgarTrung Quốc. Bắc Iraq vẫn còn nằm dưới quyền của người Assyria Kitô giáo cho đến khi bị Thiếp Mộc Nhi phá hủy.[6]Thiếp Mộc Nhi được xem như là một trong những nhà chinh phạt du mục lớn cuối cùng ở thảo nguyên Á-Âu. Quân đội đa sắc tộc của ông đã gieo rắt nỗi sợ hãi trên khắp châu Á, châu Phichâu Âu bằng các cuộc bành trướng quân sự đẫm máu trên diện rộng. Các học giả ước tính rằng các chiến dịch quân sự của Thiếp Mộc Nhi đã gây ra cái chết của 17 triệu người, chiếm khoảng 5% dân số thế giới vào thời điểm đó.[7][8] Trong số tất cả các khu vực mà ông ta chinh phục, Khwarazm phải hứng chịu nhiều nhất từ các cuộc thảo phạt, vì người dân ở đó đã nổi dậy nhiều lần để chống lại sự cai trị của ông.Là người có dòng dõi Đột Quyết – Mông Cổ, Timur chịu thấm nhuần trong văn hóa Ba Tư.[9]Ông đã khao khát phục hồi lại Đế quốc Mông Cổ, thế nhưng trận chiến ác liệt nhất của ông là chiến dịch quân sự trước hãn quốc Kim Trướng của Mông Cổ, một cuộc xung đột không thể tránh khỏi sau chiến dịch trước đó của ông nhằm tiêu diệt Tokhtamysh. Ông tự cho mình là một ghazi (chiến binh thần của đạo Hồi), nhưng các trận đánh lớn nhất của ông lại là trước các quốc gia Hồi giáo khác.Là một người có niềm đam mê với nghệ thuật và kiến trúc, ông đã bảo trợ cho những lĩnh vực này khi thu dụng những nghệ nhân và thợ thủ công có tài, để xây dựng và trang trí những công trình thảo mộc hoành tráng ở quê nhà. Tuy nhiên, ông cũng cướp đoạt, giết chóc, thảm sát và phá hủy các trung tâm học thuật vĩ đại của các quốc gia đối địch trong các cuộc chinh phạt của mình. Điều này khiến hình tượng của ông trở thành một đề tài gây tranh cãi ở một số quốc gia như Ấn ĐộIran. Tuy nhiên, nhiều người Tây Á vẫn dành cho ông một sự ngưỡng mộ, nhiều người đã đặt tên con cái của mình theo tên ông còn văn học Ba Tư gọi ông là "Teymour, kẻ chinh phục Thế giới" (Ba Tư: تیمور جهانگير‎ ​).

Thiếp Mộc Nhi

Kế nhiệm Cáp Lợi Lặc
Thân mẫu Tekina Mohbegim
Tiền nhiệm Amir Hussain
Đăng quang 9 tháng 4 năm 1370, Balkh [1]
Sinh 8 tháng 4 năm 1336 [1]
Kesh, Hãn quốc Sát Hợp Đài (ngày nay thuộc Uzbekistan)
Phối ngẫu
  • Saray Mulk Khanum
  • Chulpan Mulk Agha
  • Aljaz Turkhan Agha
  • Tukal Khanum
  • Dil Shad Agha
  • Touman Agha
  • và một bà vợ khác
Mất 18 tháng 2 năm 1405 (68 tuổi)
Otrar, Farab, gần Shymkent, Sông Tích Nhĩ (ngày nay thuộc Kazakhstan)
Tôn giáo Hồi giáo
Hoàng tộc Nhà Timurid
Hậu duệ
Tại vị 9 tháng 4 năm 137014 tháng 2 năm 1405
An táng Gur-e-Amir, Samarkand
Thân phụ Muhammad Taraghai

Tài liệu tham khảo

WikiPedia: Thiếp Mộc Nhi http://www.shlama.be/shlama/content/view/3/4/ http://asianhistory.about.com/od/profilesofasianle... http://www.britannica.com/EBchecked/topic/409819/N... http://www.britannica.com/EBchecked/topic/596358 http://articles.chicagotribune.com/1999-01-17/news... http://www.cpamedia.com/article.php?pg=archive&aci... http://www.geocities.com/somasushma/Timur4.html //books.google.com/books?id=ZVkMAAAAIAA http://books.google.com/books?id=vSwi2TYabS4C&pg=P... http://books.google.com/books?id=xKVAbb6Tc4wC&pg=P...